Volgens de internationaal erkende definitie van doofblindentolk bemiddelt de tolk zowel in auditieve als in visuele informatie. De rol van doofblindentolk omvat drie functies, namelijk het tolken van gesprekken, het beschrijven van de omgeving en ondersteuning bij mobiliteit.
Tolkuren voor verschillende situaties
Er zijn tolkuren voor drie verschillende situaties die je bij verschillende instellingen kan aanvragen:
- Tolkuren voor de leefsituatie of L-uren (bv. doktersbezoek, bij de bank e.d.) kunnen aangevraagd worden bij het VAPH
- Tolkuren voor het onderwijs (O-uren) kuunnen aangevraagd worden bij het Ministerie voor Onderwijs. Voor tolkuren in onderwijs bestaan verschillende systemen voor basisonderwijs, secundair onderwijs en hoger onderwijs. Meer informatie vind je op de website van het CAB.
- Tolkuren voor sollicitatie of werk (A-uren) kunnen aangevraagd worden via de VDAB. Voor werksituaties heb je het basisrecht op 10% tolkuren.
Recht op tolkuren in de leefsituatie
Doven en slechthorenden hebben recht op het gebruik van een tolk die betaald wordt door het VAPH. Voor de leefsituatie hebben personen met een auditieve handicap recht op 80 tolkuren per jaar. Wie ook een visuele handicap heeft, kan een recht op L-uren krijgen voor 220 tolkuren per jaar.
Om recht te kunnen hebben op 80 tolkuren in de leefsituatie, moet je voldoen aan de algemene voorwaarden om erkend te worden als persoon met een handicap door het VAPH. Daarnaast moet je ook een audiogram (tonaal of vocaal) kunnen voorleggen waaruit blijkt dat aan een van de volgende criteria is voldaan:
- via een tonaal audiometrische test een gemiddeld gehoorverlies aantonen van 70 dB of meer aan beide oren voor de zuivere toonstimuli van 500, 1000, 2000 en 4000 Hz, vastgesteld overeenkomstig de BIAP-normen;
- via een vocaal audiometrische test, bij een gemiddeld verlies van minder dan 70 dB, maximaal 70 % spraakverstaan aantonen bij optimale versterking.
Om recht te hebben op 220 tolkuren in de leefsituatie moet je ook medisch bewijzen dat je:
- ofwel een gezichtsscherpte van minder dan 1/20 (0.05) aan het beste oog hebt met de best mogelijke correctie met bril of contactlens;
- ofwel een gezichtsveld hebt dat gemiddeld niet groter is dan 10° aan beide ogen.
Het recht op tolkuren kan je aanvragen door het formulier 'Aanvraag hulpmiddelen en aanpassingen' in te vullen. Daarna dien je het formulier in via het e-loket van Mijn VAPH of stuur je het op via post naar VAPH, Koning Albert II-laan 15 bus 320, 1210 Brussel.
Je kan voor de aanvraag van tolkuren assistentie vragen bij je mutualiteit of revalidatiecentrum.
Een tolk aanvragen
Een tolk kan je voor de drie situaties aanvragen via www.tolkaanvraag.be. Je duidt bij je aanvraag aan of je L-uren, A-uren of O-uren gebruikt.
Alle erkende tolken in Vlaanderen zijn bij het Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven (CAB) aangesloten. Als je aan de voorwaarden van het VAPH voldoet, moet je het honorarium van de tolk niet zelf betalen. Het CAB vergoedt dan de tolken namens het VAPH. Ook de reiskosten van de tolk worden vergoed door het VAPH.
Soorten tolken
Doofblinden maken gebruik van verschillende soorten tolken. Welke tolk ze gebruiken, hangt af van de communicatiemethode die ze gebruiken.
- Gebarentolk: zet gesproken taal simultaan om in gebarentaal
- Tactiele tolk: deze tolk zet alles om in tactiele gebarentaal
- Orale tolk (of stemtolk): herhaalt alles wat wordt gezegd voor één persoon of een klein groepje personen
- Lormtolk: vertaalt alles in Lorm
- Schrijftolk: zet het gesproken woord en gebarentaal om in geschreven tekst, meestal op een computer of laptop.
Beroepscode voor tolken Vlaamse gebarentaal
Tolken weten niet altijd goed wat er van hun verwacht wordt en doofblinde mensen weten niet altijd wat ze mogen verwachten van hun tolk. Daarom werken Anna Timmerman vzw en de Beroepsvereniging Vlaamse Gebarentaaltolken samen om de beroepscode aan te passen voor tolken Vlaamse gebarentaal die met doofblinden werken. Anna Timmerman vzw heeft hiervoor een “Appendix aandachtspunten bij het tolken voor doofblinden” opgemaakt die aan de algemene beroepscode tolken Vlaamse gebarentaal wordt toegevoegd.
Wie mag tolken voor doofblinden?
Alle afgestudeerde tolken mogen tolken voor doofblinde personen. Momenteel komt tolken voor doofblinden nauwelijks aan bod in de opleiding voor tolk VGT zodat afgestudeerde tolken vaak niet de nodige kennis en vaardigheden hebben om voor doofblinden te tolken. Tolken die voor doofblinden werken doen hun kennis en vaardigheden op door zelfstudie en door voor doofblinden te tolken.
Afspraken tussen tolk en doofblinde personen
Het is belangrijk dat de tolk en de doofblinde goede afspraken maken over de communicatievorm waarin getolkt zal worden, over afstand en verlichting, over begeleiding en eventueel vervoer en over een vergoeding wanneer de tolk moet omrijden om de doofblinde persoon op te halen. De doofblinde betaalt zelf de extra kilometers die de tolk moet rijden. Ook voor de extra tijd die de tolk nodig heeft om een doofblinde af te halen en/of terug te brengen kan een compensatie afgesproken worden met de tolk.
In de Appendix aandachtspunten bij het tolken voor doofblinden vind je enkele aandachtspunten waarmee tolken rekening kunnen houden bij het werken voor doofblinde mensen.